جوش شیرین به انگلیسی Baking soda یا Bicarbonate of soda خوانده می شود. جوش شیرین یا بی کربنات سدیم ترکیبی معدنی با فرمول شیمیایی NaHCO3 است. جوش شیرین نمک اسید کربنیک بوده و به صورت پودری سفید رنگ است. بو و طعمی نداشته و دارای خاصیت بازی است. این ترکیب در صنایع مختلف دارای کاربردهای مختلفی است.
کاربرد جوش شیرین در صنایع غذایی
جوش شیرین به عنوان یک ماده قلیایی وقتی با اسید ترکیب می شود، گاز دی اکسید کربن آزاد می کند. با استفاده از این خاصیت، از جوش شیرین در پخت کیک، نان و شیرینی استفاده می کنند. زیرا با افزوده شدن به خمیر آن ها باعث پف کردن و ورآمدن خمیر شده و محصول تولید شده نرم می شود.
جوش شیرین برای درمان سوزش سردل
رفلاکس اسید معده باعث ایجاد حس سوزش در بخش بالایی این عضو بدن می شود که آزاد دهنده است. با برگشت محتویات معده به مری، این درد ایجاد می شود که عللی چون پرخوری، استرس و خوردن غذاهای چرب دارد. با مصرف یک قاشق چایخوری جوش شیرین در یک لیوان آب یخ و مصرف آن، می توانید این درد را تسکین دهید. زیرا بی کربنات سدیم با خاصیت قلیایی، اسید معده را خنثی می کند.
خواص جوش شیرین برای دندان
کاربرد جوش شیرین به عنوان یک عامل تمیز کننده در خمیردندان ها، باعث از بین رفتن پلاک دندان ها می شود. در نتیجه دندان ها را سفیدتر و روشن تر می کند. با قرار دادن مسواک مرطوب در جوش شیرین و استفاده در تمیز کردن دندان ها، دندان هایی پاکیزه خواهید داشت. در صورتی که یک یا دو بار در هفته این کار را انجام دهید.
درمان آفت دهان
زخم های کوچک و دردناکی که داخل دهان شکل می گیرد، آفت است. جوش شیرین می تواند برای تسکین درد آفت به صورت ماده شوینده به کار برده شود.
جوش شیرین برای پوست
جوش شیرین با خاصیت قلیایی، می تواند سلول های مرده پوست را از بین برده و با از بین بردن میکروب ها، به عنوان یک لایه بردار عمل کند. در نتیجه باعث نرم شدن پوست می شود. برای این منظور، خمیری از جوش شیرین و آب تهیه کرده و پوست صورت را اسکراب دهید.
با جوش شیرین، می توان جوش های سرسیاه را از بین برد. خمیری از جوش شیرین، آب و شکر تهیه کرده و روی این جوش ها قرار داده و ماساژ دهید. سپس با آب گرم شست و شو دهید. با حمام جوش شیرین می توان اثرات آفتاب سوختگی را از روی پوست از بین برده و باعث شفاف شدن آن شوید.
جوش شیرین و مو
برای این که ضخامت موها تقویت شود و هم این که تمیز شوند، از جوش شیرین استفاده می شود. مخلوط تهیه شده از این ترکیب و آب را از ریشه تا نوک موها زده و بعد از 2 تا 3 دقیقه شست و شو دهید.
همچنین جوش شیرین را می توان به صورت شامپو برای تمیز کردن موهای خشک به کار برد. بدین ترتیب که مقداری از بی کربنات سدیم را به موهای خود مالیده و سپس با برس به شانه کردن آن ها بپردازید.
جوش شیرین مانع پیشرفت بیماری های مزمن کلیه می شود
افرادی که بیماری مزمن کلیوی دارند، عملکرد کلیه های خود را از دست می دهند. چون این عضو بدن نقش مهمی در حذف مواد زاید در بدن داشته و تعادل مواد معدنی چون سدیم، پتاسیم و کلسیم را برعهده دارد، دارای اهمیت زیادی است. مصرف این ماده، از پیشرفت این بیماری جلوگیری می کند. ولی استفاده از بی کربنات سدیم باید با نظر پزشک صورت گیرد.
یکی از خواص درمانی جوش شیرین، افزایش تاثیر داروهای شیمی درمانی است. زیرا محیط را برای تومورها، کمتر اسیدی می کند.
کاربرد جوش شیرین در رفع بوی بد یخچال
با قرار دادن یک فنجان جوش شیرین در یخچال، می توانید بوی نامطبوع ناشی از غذاهای خراب شده را در آن از بین ببرید.
کاربردهای دیگر جوش شیرین به عنوان خوشبوکننده هوا، سفید کردن لباس ها، رفع بوی بد زباله ها، از بین بردن لکه های بد فرش، تمیز کردن میوه ها و سبزیجات، براق کردن نقره جات، تمیز کردن قابلمه ی سوخته، از بین بردن علف های خانگی و ... است.
ستاره دنباله دار در جدول به گلوله های برفی کیهانی متشکل از یخ، سنگ، گاز و گرد و غبار می گویند. آن ها بقایایی از آغاز منظومه ی شمسی هستند که مربوط به 6/4 میلیارد سال قبل است. ناسا تعداد ستاره های دنباله دار شناسایی شده را در حدود 3700 عدد تخمین زده است. مدار این ستاره ها بیضوی شکل می باشد.
تفاوت عمده ی دنباله دارها با سایر اجرام آسمانی مانند سیارکها، شهاب ها و شهاب سنگ ها، مواد تشکیل دهنده ی آن هاست.
اجزای ستاره های دنباله دار
دنباله دارها از سه قسمت هسته، گیسو و دم تشکیل می شوند. هسته ی جامد پوشیده از یخ و غباری از مواد آلی تیره رنگ است. دیگر مواد یخ زده شامل آمونیاک، کربن دی اکسید، کربن مونوکسید و متان هستند. بزرگترین هسته ی مربوط به دنباله دارها 16 کیلومتر بوده ولی وسعت گیسوی بعضی از آن ها می تواند حتی به 1.6 میلیون کیلومتر برسد و دم آن ها نیز 160 میلیون کیلومتر طول داشته باشد.
انواع ستاره های دنباله دار
دنباله دار بزرگ
این دنباله دارها برخلاف نام شان آن چنان بزرگ نیستند که با چشم غیرمسلح قابل رویت باشند، بلکه این نزدیک شدن به خورشید است که باعث بخار شدن سطح یخ های آن ها شده و بخش وسیعی از گاز و گرد و غبار رها می شود و منجر به تشکیل گیسو و دم های بزرگی می شود. این دم ها جلوه ی زیبا و دیدنی هستند.
وجود دو ویژگی مهم موجب تغییر یک ستاره دنباله دار به ستاره دنباله دار بزرگ می شود. این دو ویژگی شامل هسته ی بزرگ و پر انرژی و عبور از نزدیکی زمین و نزدیکی خورشید است. ستاره دنباله دار هالی، هایاکوتاکه و هیل- باپ از جمله ی این ستاره ها هستند.
مسیر خورشیدی
این دنباله دارها در حین حضیض خود ( نزدیک ترین فاصله به مرکز در مدار بیضی شکل) به نزدیکی خورشید( حتی چند هزار مایلی) می رسند. نزدیکی و فاصله ی کم عبور از کنار خورشید می تواند با قرار دادن آن ها در برابر شدت تشعشعات خورشید، خطرآفرین باشد.
منشا ستاره های دنباله دار
ابر اورت و کمربند کویپر سرچشمه ی بسیاری از دنباله دارها هستند. ابر اورت در فاصله ی 100000 واحد نجومی از خورشید قرار گرفته است و چرخش کامل دنباله دارها می تواند حتی به 30 میلیون سال برسد. برخورد برخی از ستارگان در حال عبور از فضا با اشیای ابر اورت خارج از مدارشان باعث تشکیل دنباله دارها می شود.
کمربند کویپر نیز متشکل از کمربندی یخی و دیسک مانند از اجسام و اجرام دنباله دار در آن سوی مدار نپتون است که 42 واحد نجومی از خورشید فاصله دارد.
ستاره دنباله دار هالی
وسعت این دنباله دار 15 کیلومتر است و شکلی شبیه سیب زمینی دارد. سطح آن از یخ و غبار و 15 درصد کربن مونو اکسید یخ زده پوشیده شده است. هالی در سال 1705 توسط ادموند هالی کشف شد. این دنباله دار هر 75 سال به نزدیکی زمین می رسد و با چشم غیرمسلح قابل رویت است.هالی آخرین بار در سال 1986 به نزدیکی زمین رسیده بود.
ستاره دنباله دار هیل- باپ
دنباله دار هیل- باپ دارای هسته ای بزرگ و پر از گاز و غبار است و دم آن 30 تا 40 کیلومتر طول دارد. این دنباله دار آخرین بار در سال 1997 در فاصله ی 197 کیلومتری زمین مشاهده شد.
ستاره دنباله دار شومیکر- لوی 9
این دنباله دار به نام کاشفان خود یعنی ژن شومیکر، کارولین شومیکر و دیوید لوی نامگذاری شده است. ستاره دنباله دار شومیکر در سال 1994 با سیاره مشتری برخورد کرد و باعث به وجود آمدن یک توپ آتشین و درخشان در آسمان شد که تا ارتفاع 3000 کیلومتری بالای ابر یوویان و لکه ی تیره ی بزرگی به وسعت 12000 کیلومتر بالا آمد.
تفاوت بوراکس دکا و پنتا در وهله اول در مولکول های آب موجود در ساختار آن هاست. در کل اساس تقسیم بندی بوراکس، تعداد بلورهای متبلور در ساختار آن هاست. بوراکس بدون آب، بوراکس دکا هیدرات و بوراکس پنتا هیدرات، سه نوع تقسیم بندی این ماده هستند. علاوه بر تعداد مولکول های آب، توانایی امتزاج بالای بوراکس دکا نسبت به بوراکس پنتا بوده و این که کاربردهای این دو در برخی از موارد با هم متفاوت است. بوراکس دکا نسبت به بوراکس پنتا، کاربرد وسیع و گسترده تری دارد.
به طور کلی بوراکس یکی از پرکاربردترین مواد شیمیایی در صنعت بوده و چسب سازی، تولید مواد شوینده، کاشی سازی، لعاب و ... استفاده می شود. برای بیان تفاوت بوراکس دکا و پنتا، هرکدام از این مواد را معرفی کرده و ویژگی های آن ها را بیان می کنیم.
بوراکس پنتا
سدیم تترا بورات پنتا هیدرات از نظر ظاهری به صورت بلورهای سفید و بدون بو است و فرمول شیمیایی آن به صورت Na2B4O7.5H2O است. بوراکس پنتا ترکیبی قلیایی بوده و قابلیت انحلال در آب دارد. حل شدن این ترکیب در آب، گرمازا بوده و غیرقابل اشتعال است. همچنین این ترکیب در برخی از حلال های آلی نیز حل می شود. بوراکس پنتا در مقایسه با بوراکس دکا، کاربرد کمتری دارد.
از بوراکس پنتا جهت ساخت بافرها در بیوشیمی استفاده شده و در تولید شیشه نیز به عنوان ماده ای ضد قارچ و مقاوم در برابر شعله به کار برده می شود. این ترکیب برای منابع رادیواکتیو در جذب نوترون و به عنوان شار متالوژی کاربرد دارد.
بوراکس دکا
بوراکس دکا نمکی قلیایی و سفید رنگ بوده و از بوریک اسید، سدیم اکسید و آب تشکیل شده است. این ماده به صورت پودری و یا گرانوله است. بوراکس در ساختار مولکولی خود، 10 مولکول آب داشته و نقاط ذوب و جوش آن به ترتیب 62 و 1575 درجه سانتی گراد است. یکی از خواص بوراکس دکا، ثابت بودن میزان PH است که آن را به یک بافر عالی تبدیل کرده است. اما با حلالیت در آب، محلولی با خاصیت بازی کم تولید می کند. بافر حاصل شده توانایی خنثی سازی اسیدها را داشته و در ترکیب با قلیاهای قوی، محلول هایی با میزان PH کم تولید می کند.
پایداری بوراکس دکا هیدرات به اندازه ای است که برای پایه اسیدیته در تیتراسیون به عنوان یک استاندارد به کار برده شود.
از بوراکس دکا در تولید بسیاری از مواد شوینده شیمیایی، مواد آرایشی و بهداشتی استفاده می شود. این ماده به عنوان تاخیرانداز آتش و یک ترکیب ضد قارچ در فایبرگلاس ها به کار برده می شود. در استخراج صنعتی معدن طلا، این ترکیب به جای جیوه سمی استفاده می شود. یکی از کاربرهای بوراکس دکا در صنایع غذایی و به عنوان نگهدارنده و ایجاد کننده بافت لاستیکی است. بوراکس دکا را به عنوان نرم کننده آب نیز می توان استفاده کرد.
کاربرد بوراکس دکا در لحیم کاری، ضد یخ، تولید الیاف سلولزی و عایق سازی خانه ها، تولید برخی از مکمل های ویتامین های تجاری، تصفیه آب، ماده تیمار پوست مار، مسمومیت زدایی فلوراید، مهار خوردگی، در نقش بافر در کنترل PH استخرها و ... است.
عوارض بوراکس
با بلعیدن 5 الی 10 گرم از بوراکس، فرد دچار استفراغ و اسهال شده و حتی ممکن است، مرگ را سبب شود. بوراکس به طور عمده در تولید اسلایم کاربرد دارد، به همین جهت بعد از بازی کردن با اسلایم، دست ها باید به طور کامل شست و شو داده شود. از بوره برای پاکسازی و مرطوب سازی استفاده می شود. زیرا وجود این ماده در ترکیب لایه بردارها، با از بین بردن باکتری ها، سلول های پرده پوست را از بین می برد. بثورات پوستی، تحریک دهانی، اثرات تنفسی و تحریک چشم از جمله عوارض دیگر این ماده است.
آسپارتام در نوشابه به خصوص نوشابه های رژیمی به جای قند مورد استفاده قرار می گیرد. این ماده ی محبوب با فرمول شیمیایی C14H18N2O5 و نام های تجاری NutraSweet و Equal در بازار عرضه می گردد. آسپارتام در برخی داروها و مواد غذایی همچون آدامس، آب میوه و ماست کم کالری، بستنی بدون شکر و ... نیز کاربرد دارد. آسپارتام یک شیرین کننده ی مصنوعی و کم کالری است که مورد تایید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) به عنوان یک ماده ی ایمن شناخته می شود.
میزان مصرف آسپارتام
سازمان غذا و داروی آمریکا میزان مصرف این ماده را 50 میلی گرم در ازای هر کیلوگرم وزن بدن اعلام کرده است در حالی که سازمان ایمنی غذای اروپا (EFSA) این رقم را 10 میلی گرم کم تر در نظر داشته است.
طبق الگوی مصرف FDA یک قوطی نوشابه رژیمی 185 میلی گرم آسپارتام دارد و این بدین معنی است که یک فرد 68 کیلوگرمی می تواند روزانه تا 18 قوطی نوشابه بنوشد. همچنین طبق الگوی مصرف EFSA این میزان به 15 قوطی در روز کاهش می یابد.
به دلیل شیرینی 200 برابری آسپارتام نسبت به قند، استفاده از مقدار بسیار کمی از آن در مواد غذایی و نوشیدنی ها کفایت می کند.
کاربرد آسپارتام
آسپارتام به عنوان خوراکی افزودنی در نوشابه های رژیمی، آب میوه ها، آب های طعم دار، بستنی، آدامس ها، محصولات لبنی، دسرهایی مانند پودینگ و ژلاتین و همچنین داروهایی مانند ویتامین ها و قطره های سرماخوردگی بدون قند استفاده می شود.
عوارض جانبی استفاده از آسپارتام در نوشابه
تاثیر آسپارتام بر وزن بدن
آسپارتام به مانند قند در هر گرم 4 کالری دارد ولی شیرینی آن به 200 برابر بیشتر از قند می رسد و همین باعث شده تا میزان کمی از آن در مواد غذایی و نوشیدنی ها مصرف شود.
با این که اکثر مردم به استفاده از نوشیدنی های رژیمی برای کاهش وزن استفاده می کنند ولی نتایج تحقیقات نه تنها تاثیر این ماده بر کنترل وزن را اثبات نکرده است، بلکه طبق شواهدی افرادی که به طور مرتب از این نوشیدنی ها استفاده کرده اند بیشتر در معرض افزایش وزن و در نتیجه بیماری های قلبی عروقی قرار گرفته می گیرند.
تاثیر آسپارتام در اشتها
اغلب شیرین کننده های کم کالری باعث افزایش اشتها در افراد می شوند. آن ها باعث مختل شدن در روند سیگنال دهی می شوند، که در هنگام خوردن غذاهایی با بیشترین کالری رخ می دهد و منجر به افزایش اشتها و پرخوری در افراد می شود.
افسردگی
مصرف این شیرین کننده ها در افرادی که نوسانات خلقی دارند می تواند خطر ابتلا به افسردگی را افزایش دهد. افزایش هورمون استرس کورتیزول و رادیکال های آزاد نیز از جمله اثرات مصرف آسپارتام است که اعصاب بدن را تحت تاثیر قرار می دهد.
افزایش خطر سرطان
هرچند نتایج و اخبار درستی از اثربخشی این شیرین کننده بر خطر ابتلا به سرطان در دسترس نیست، ولی احتمال ابتلا به سرطان های سینه، پروستات و تومورهای مغزی در افراد با مصرف بالا و به مدت طولانی بسیار است. بنابراین اجتناب از مصرف زیاد این نوشیدنی ها ضروریست.
تاری دید
ترکیبات آسپارتام شامل فنیل آلانین، اسید آسپارتیک و متانول است. مصرف طولانی مدت این نوشیدنی ها به دلیل متانول موجود در آن می تواند منجر به تاری دید و خشکی چشم شود.
دیابت نوع 2
مصرف زیاد و طولانی مدت آسپارتام در نوشابه می تواند باعث برهم خوردن تعادل و تنوع باکتری های روده شود. این اختلال عدم تحمل گلوکز را در پی خواهد داشت که منجر به دیابت نوع 2 می شود. این اتفاق به خصوص افراد چاق را بیشتر تحت تاثیر قرار می دهد.
سردرد و میگرن
افرادی که دچار بیماری میگرن هستند استفاده از آسپارتام حتی به مقدار کم را باید حذف کنند. زیرا این شیرین کننده همانند الکل و کافئین عمل کرده و منجر به تشدید سردرد می شود.
افرادی که باید از مصرف آسپارتام خودداری کنند
فنیل کتونوریا
فنیل کتونوری یک بیماری ارثی است که تجمع غیر طبیعی اسید آمینه فنیل آلانین را در خون در پی دارد. به دلیل این که این بیماران توانایی متابولیزه درست فنیل آلانین را ندارند مصرف نوشابه ها و مواد غذایی دارای آسپارتام را باید حذف کنند. در صورت عدم رعایت رژیم غذایی، بیمار در اختلال در بهره ی هوشی و عملکرد شناختی دچار می شود.
دیسکینزی تاردی
این بیماری عصبی و غیر ارادی باعث ایجاد لرزشی ناگهانی و کنترل نشده در صورت، زبان، دهان و فک می شود و تحت تاثیر مصرف داروهای ضد اسکیزوفرنی در مدت زمان طولانی به وجود می آید. فنیل آلانین می تواند از عوامل تحریک علایم و تسریع این بیماری باشد.