شیمی فناوری اسانس

شیمی و فناوری اسانس رشته ای است که در آن استخراج، خالص کردن و سنتز اسانس ها مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد. با این که شیمی فناوری اسانس را در نگاه اول می توان مشابه با گرایش شیمی آلی و به طور عمده فیتوشیمی دانست، ولی در کل این رشته به بحث اسانس ها می پردازد. موضوع اسانس ها با توجه به کاربردی که در صنایع مختلف آرایشی و بهداشتی، غذایی، دارویی و سنتز مصنوعی دارند، بسیار مهم است. در شیمی فناوری اسانس، شناسایی، آنالیز، سنتز، استخراج و همچنین خالص سازی اسانس ها مورد مطالعه قرار می گیرد.

اسانس چیست؟

از گیاهان، اسانس ها به عنوان یکی از ترکیبات شیمیایی مهم به دست می آید. این ترکیبات در اصل، بی رنگ هستند و مخصوصا اگر به صورت خالص و تازه تهیه شده باشند، بی رنگ هستند. اما با گذشت زمان اسانس ها اکسید شده و تیره می شوند. اسانس ها مواد فرار حاصل از یک فرایند فیزیکی از یک گیاه بو دهنده بوده و به حالت روغنی هستند. اسانس ها به حالت روغنی و به نام گیاهی هستند که از آن گرفته شده اند.

اسانس ها به طور کامل در الکل حل می شوند و در آب نیز حل شده و آب را از عطر خود پر می کنند. عرقیات گیاهی که از گیاه های مختلف گرفته می شوند مانند گلاب، نمونه ای از آن هاست. تغییراتی در اثر گرما و حرارت در مواد و اجزای تشکیل دهنده اسانس ها اتفاق می افتد. به همین دلیل است که استخراج اسانس ها فرایندی بسیار پیچیده است. زیرا برای این که اسانس ها از یک گیاه استخراج شود، از حرارت استفاده می شود. از طرفی این حرارت می تواند به مواد اصلی اسانس ها صدمه بزند.

همه این دلایل سبب شده است که اسانس هایی با فاکتورهای استاندارد، گران باشند. از عوامل دیگری که باعث گران بودن این مواد می شود، کم بودن مقدار آن ها، فقدان پژوهش و تحقیق درباره آن، نبود علم و دانش کافی و وابسته بودن شدید گیاهان به شرایط آب و هوایی است.

علت به وجود آمدن رشته شیمی و فناوری اسانس

چون کشور ما ایران یک کشور چهار فصل بوده، از شرایط خاص آب و هوایی برخوردار است و اقلیم های متفاوتی در آن وجود دارد، گونه های بسیاری از گیاهان در آن رشد می کند. به موازات این تنوع زیاد، گونه های اسانس دار زیادی نیز از آن ها در قسمت های مختلف ایران یافت می شوند.

ولی امکانات کافی در کشور ما برای بهره برداری از این گیاهان وجود ندارد. علت این امر را می توان در نبود نیروی انسانی متخصص و کاربلد دانست. همچنین علم کافی برای استخراج و استانداردسازی اسانس ها که با توجه به استانداردهای جهانی باید باشد، وجود ندارد. عامل سوم در عدم بهره برداری اسانس ها از گیاهان، عدم شناخت مورد نیاز از اسانس هاست. باید علم شناسایی اسانس ها به عنوان یکی از ترکیبات شیمیایی مهم باشد و گیاهانی که این اسانس ها از آن تولید می شود، به درستی شناخته شده باشد.

علت تمایل انسان به سمت اسانس ها

همواره انسان ها به سمت مواردی می روند که بتوانند در زندگی روزمره خود تحولی کارساز را ایجاد کنند. مواد عطردار و اسانس ها یکی از این موارد است. انسان ها از دوران باستان از اسانس ها به عنوان متداول ترین مواد معطر استفاده می کردند. اما باید دقت کرد که همه مواد معطر، اسانس نیست. همچنین باید توجه کرد که همه اسانس ها عطر خوبی ندارند. با توجه به اسنادی که وجود دارد، 40 قرن قبل از میلاد مسیح، مصریان از گیاهان، اسانس به دست می آوردند. مصریان این روغن های معطر را از گیاهان به دست آورده و برای مناسک مذهبی، درمان بیماران، آیین ها و مومیایی کردن استفاده می کردند.

کاربرد اسانس ها و انواع آن ها

در زندگی امروزه انسان ها وجود اسانس ها بسیار مهم و پرکاربرد است. علت کاربرد فراوان آن ها، معطر بودن و برخورداری از طعم های خاصی است که استفاده از آن ها را در صنایع غذایی، عطرسازی، داروسازی، تولید لوازم آرایشی و ... مناسب کرده است. بیشتر از تعداد 90 نوع اسانس روغنی وجود دارد که هر کدام از آن ها دارای فواید خاصی است. این اسانس ها برای رایحه درمانی استفاده شده و به نوعی داروی جایگزین محسوب می شود. اما اسانس هایی که در صنعت پتروشیمی هستند برای مصارف صنعتی، خوراکی، دارویی، آرایشی و بهداشتی به کار برده می شود. این اسانس ها از گل ها  و گیاهان دیگر به دست می آیند.