عنصر سلنیم

سلنیم عنصری از جدول تناوبی با عدد اتمی 34 است که به گروه 16 و تناوب چهارم از جدول تعلق دارد. این عنصر با نماد شیمیایی Se نمایش داده شده و عنصری غیرفلزی است. سلنیم رفتار شیمیایی و خواص فیزیکی مشابه با گوگرد و تلوریم دارد. سلنیم به عنوان عنصری بیولوژیکی و مورد نیاز برای بدن است، اما در مقدار زیاد می تواند سمیت ایجاد کند. سلنیم در بدن به عنوان یک آنتی اکسیدان رفتار کرده و مانع انجام واکنش های شیمایی مضر در بدن می شود.

تاریخچه عنصر سلنیم

کشف عنصر سلنیم در سال 1817 میلادی توسط یونس یعقوب برزلیوس انجام شد. این عنصر در شهر استکهلم سوئد شناسایی شد. در آزمایشات مربوط به ساخت اسید سولفوریک، این دانشمند توجه زیادی به رسوب قهوه ای قرمزی داشت که در بخش های پایینی محفظه ها تشکیل می شد. تصور این دانشمند این بود که به دلیل بوی شبیه به تربچه که از گرما دادن این ماده حاصل می شد، ماده مذکور، تلوریم است. به طوری که او اعلام کرد این عنصر با گوگرد مشابه بوده و دارای خواصی بین گوگرد و تلوریم است. او این عنصر را الهه ماه نام نهاد.

سلنیم را می توان از کانی های سولفیدی مانند نقره، سرب و مس به دست آورد که به شکل سلنید در این کانی ها وجود دارد. همچنین این عنصر به عنوان محصول جانبی از گل و لای آنودی مس و گل و لای سری به دست می آید.

خواص عنصر سلنیم

عنصر سلنیم نافلز است، اما در حالت فلزی به رنگ خاکستری و در حالت شبه فلزی به رنگ سیاه است. به حالت خاکستری این عنصر در دمای 27 درجه سانتی گراد ذوب شده و در دمای 648,9 درجه سانتی گراد نیز به جوش می آید. ساختار بلوری سلنیم به صورت هگزاگونالی است.

عنصر سلنیم در محیط بدون نور، هدایت الکتریکی بسیار پایینی دارد ولی در مجاورت با نور، هدایت الکتریکی آن چند برابر زیاد می شود. سلنیم عنصری به شکل نیمه هادی است که هدایت اکسی متریک دارد، به طوری که جریان الکتریکی آن در جهت آسان تر از جهت دیگر است. به دلیل این ویژگی خاص است که از سلنیم در صنعت بسیار استفاده می شود.

عنصر سلنیم به عنوان 68 امین عنصر از نظر فراوانی در پوسته ی زمین است. با این که سلنیم عنصر ضروری در گیاهان نیست ولی این عنصر در انسان و حیوانات به عنوان یک آنتی اکسیدان مهم است.

کاربرد عنصر سلنیم

همان طور که گفته شد، سلنیم در معرض نور، رسانایی بسیار خوبی دارد و در سلول های نوری، سلول های خورشیدی و نورسنج کاربرد فراوانی دارد. این عنصر در صنایع شیشه سازی و برای حذف رنگ در آن ها و یا ایجاد رنگ قرمز در لیوان ها و میناها استفاده می شود. از ترکیب سدیم سلنیت در خوراک دام ها و همچنین مکمل های غذایی به کار گرفته می شود.

از کاربردهای دیگر این عنصر در عکاسی، برای تنظیم کردن عکس ها و همچنین کپی کردن است. در عکاسی ایین عنصر برای ادامه دامنه تونال عکس ها استفاده می شود. یکی از کاربردهای مهم سلنیم در ساخت باتری های ذخیره کننده و یکسو کننده هاست که می تواند جریان مستقیم را به جریان متناوب تبدیل کند. کاربرد این عنصر برای این منظور به شکل آلیاژهای فلزی مثل صفحات سربی است.  

نقش زیست شناختی عنصر سلنیم

همان طور که گفته شد، در بدن انسان و حیوانات، سلنیم به عنوان یک آنتی اکسیدان مانع انجام واکنش های مضر می شود. این ماده از بدن در برابر رادیکال های آزاد محافظت می کند. به عنوان مثال تشکیل اکسیژن ناپایدار در واکنش های بیوشیمیایی است که همراه با اکسید کردن مولکول های اطراف، منجر به تشکیل مولکول هایی می شود که انرژی بسیار زیادی دارند. این مولکول ها ابتلا به سرطان و بیماری های قلبی را زیاد می کنند.

شکلی از سلنیم که در بدن فعالیت بیولوژیکی دارد، سلنوپروتئین ها گلوتاتیون پراکسیداز هستند. این آنزیم نقش مهمی در شکسته شدن هیدروکسیدهای آلی و همچنین آب اکسیژنه در بدن دارد. یکی از مشکلاتی که در نتیجه وجود رادیکال های آزاد در مفاصل به وجود می آید، آرتروز است که با سلنیم، این مشکل رفع می شود. همچنین سلنیم می تواند با زیاد کردن تولید لنفوسیت های نوع B، سیستم ایمنی را قوی تر می کند، زیرا تولید آنتی بادی ها را افزایش می دهد.