آب اکسیژنه (هیدروژن پراکسید) چیست؟

هیدروژن پراکسید مایعی با خاصیت اکسندگی بسیار قوی و ساده ترین پراکسید است که طعم تلخی در دمای اتاق دارد. پراکسید هیدروژن برای اولین بار در سال 1818 با انجام واکنش بین باریم پراکسید و نیتریک اسید به دست آمد. به دلیل خاصیت اکسندگی، بیشترین کاربرد پراکسید هیدروژن به عنوان سفید کننده و ضدعفونی کننده است. این ماده با فرمول مولکولی H₂O₂ دارای جرم مولکولی برابر با 34,014 است. آب اکسیژنه نام دیگر پراکسید هیدروژن است که هر غلظتی هم داشته باشد، اشتعال ناپذیر است. با خاصیت روندگی پایین آب اکسیژنه، ویسکوزیته این مایع کمتر از آب است. آب اکسیژنه در آب به راحتی حل می شود. کاربرد هیدروژن پراکسید در دو گرید صنعتی و خوراکی است.

آب اکسیژنه صنعتی و خوراکی

مقدار وسیعی از پراکسید هیدروژن جهت مصرف در صنعت تولید می شود. اما گرید صنعتی آب اکسیژنه دارای مواد مضری است که در سیستم بدن می تواند مشکلاتی را ایجاد کند. فلزات سنگین و برخی از تثبیت کننده ها از جمله این مواد خطرناک هستند. در نتیجه گرید صنعتی و خوراکی از این ماده در نوع کاربرد پراکسید هیدروژن، از هم تفکیک می شوند.

برای تولید آب اکسیژنه خوراکی هزینه ی زیادی صرف می شود. درصدهای تولیدی از آب اکسیژنه خوراکی در دو نوع 35 و 50 درصد است. هیدروژن پراکسید در بدن در مواجه با انواع سموم، باکتری ها، ویروس ها، مخمرها و سموم مختلف توسط نوتروفیل های موجود تولید می شود. این ماده به عنوان اولین دفاع بدنی در برابر میکروارگانیسم های مختلف است.

کاربرد هیدروژن پراکسید در مصارف خانگی

هیدروژن پراکسیدی که در مصارف خانگی استفاده می شود، 3 درصد بوده و بیشتر برای ضدعفونی و نظافت در منزل به کار بده می شود. عمده آب اکسیژنه عرضه شده توسط داروخانه ها درصدی بین 3 تا 10 را دارند، ولی اگر غلظت های بالایی از این ماده را در دسترس داشته باشیم، باید از آب مقطر استفاده کنیم.

این ماده یک سفید کننده است اما ماهیت آن با آب ژاول متفاوت است. از جمله ی کاربرد هیدروژن پراکسید در خانه می توان به ضدعفونی کردن ابزارهای مانیکور، ضدعفونی کردن مسواک، ضدعفونی اسفنج های آشپزخانه، پاکسازی تخته های آشپزی از باکتری ها، تمیز کردن یخچال ها، از بین بردن لکه های لباس ها، درخشان کردن آینه ها، پاک کردن لکه های خون و ... اشاره کرد.

کاربرد هیدروژن پراکسید در صنعت معدن و نساجی

برای تامین اکسیژن در معدن و همچنین به عنوان عامل اکسید کننده، از هیدروژن پراکسید استفاده می شود. در روند تهیه طلا و اورانیوم، آب اکسیژنه برای تهیه کنسانتره و شست و شو دادن سنگ ها به کار برده می شود. برای سفید کردن الیافی مانند پشم، پنبه، کتان و ابریشم، هیدروژن پراکسید استفاده می شود. این ماده محصولات نساجی را درخشان تر می کند با این که خواص مکانیکی آن ها را حفظ می کند. در تصفیه فاضلاب های صنعتی نیز این ماده کاربرد دارد.

کاربرد هیدروژن پراکسید در محیط زیست و سنتزهای شیمیایی

چون آب اکسیژنه سازگار با محیط زیست است می تواند در فرایندهای مرتبط با محیط زیست مانند اکسیداسیون پیشرفته مورد استفاده قرار گیرد. این فرایند با استفاده از رادیکال های هیدروکسیل می تواند مواد سمی را تجزیه کند. در سنتزهای شیمیایی نقشی که آب اکسیژنه دارد به عنوان ماده اکسید کننده با وزن مولکولی پایین است. به همین دلیل نسبت به اکسنده های دیگر مانند پرمنگنات پتاسیم و دی کرومات، بیشتر کاربرد دارد.

کاربرد هیدروژن پراکسید در حفاظت از پوست و مو

با استفاده از پراکسید هیدروژن به عنوان محلول از عفونت زخم ها روی پوست جلوگیری کرده و آن را ضدعفونی می کند. این ماده علاوه بر ضدعفونی پوست، موجب روشن و سفید شدن آن شده و لکه ها را کم می کند. همچنین آکنه با استفاده از این محلول، درمان می شود. آب اکسیژنه ماده ای برای روشن کردن مو بوده و آن را از وجود آلاینده ها پاکسازی می کند.

موارد دیگر کاربرد هیدروژن پراکسید

برای ضدعفونی آب استخرها و پاک کردن آن ها از وجود آلاینده های آلی و معدنی از آب اکسیژنه استفاده می شود. در تولید داروهایی که برای درمان زخم های بدبو استفاده می شود و همچنین درمان بیماری هایی چون دیابت، میگرن و آسم نیز، هیدروژن پراکسید کاربرد دارد. از هیدروژن پراکسید در تولید خمیر دندان، تولید خمیر کاغذ به عنوان سفید کننده، در تصفیه آب و فاضلاب و تولید مواد آرایشی و پوشاک استفاده می کنند.