جیوه فلز است؟

در جدول تناوبی، عنصری که با نماد شیمیایی Hg نشان داده شده است و عدد اتمی 80 دارد به نام جیوه (Mercury) است. در زبان های مختلف عنصر جیوه را با نام نقره ی زنده می نشاسند. جیوه یک فلز است و در دسته ی عناصر واسطه قرار می گیرد. از بین عناصر جدول تناوبی، فقط جیوه و برم هستند که در دمای معمولی مایع هستند. از این عنصر که فلزی نقره ای رنگ است در ساخت دماسنج ها و فشارسنج ها استفاده می کنند.

خواص جیوه (Mercury)

جیوه به عنوان فلزی سنگین می تواند جریان الکتریسیته را به خوبی از خود عبور دهد اما گرما، خیلی ضعیف می تواند توسط این فلز هدایت شود. انبساط حرارتی حجمی جیوه ثابت بوده و علاوه بر حالت های اکسیداسیون 1+ و 2+، در موارد بسیار اندکی ترکیباتی با عدد اکسداسیون 3+ را ایجاد می کند.

جیوه توانایی واکنش پذیری با اسیدهای قوی چون اسید سولفوریک را ندارد، اما با حل شدن در اسیدهای اکسید کننده ای چون نیتریک اسید و تیزاب سلطانی منجر به تولید نیترات و کلرید می شود. اگر جیوه در اسید سولفوریک غلیظ حل شود، سولفات را تولید می کند. یکی از موادی که جیوه می تواند با آن واکنش دهد، هیدروژن سولفید است که در این واکنش، رفتاری شبیه به نقره را دارد.

این عنصر یک یا دو ظرفیتی خیلی راحت با فلزاتی چون طلا و نقره (به غیر از آهن) هآهن)آتشکیل آلیاژ را می دهد که این ترکیبات ملغمه نامیده می شوند. از ترکیب جیوه با آلومینیوم نیز آمالگام تشکیل می شود. همان طور که می دانید لایه ای از اکسید آلومینیوم که روی فلز آلومینیوم تشکیل می شود، نقش محافظتی از این فلز را دارد. اما اگر جیوه (Mercury) با این لایه اکسید ترکیب شود، لایه محافظتی اکسید آلومینیوم را از بین می برد. بر این اساس در ساخت هواپیماها به هیچ عنوان از جیوه استفاده نمی کنند.

ترکیبات و ایزوتوپ های جیوه

از مهمترین ترکیبات جیوه می توان به کلرید جیوه اشاره کرد که خورنده و به شدت سمی است. کالومل که کاربرد در پزشکی دارد، فولمینات جیوه به عنوان یک ماده چاشنی در ساخت مواد انفجاری و تسلیحات هسته ای و سولفید جیوه که در تولید شنگرف به عنوان رنگدانه در رنگسازی استفاده می شود، نمونه هایی از ترکیبات دیگر جیوه هستند. یکی از ترکیبات جیوه (I)، هیدرید است که گازی بی رنگ است.  

در بین ترکیبات جیوه (Mercury)، نیترات ها و کلریدها پایدار بوده و بیشتر ترکیبات آن، خاصیت دیامغناطیسی دارند.

از بین هفت ایزوتوپی که جیوه دارد، جیوه 202 فراوان ترین است. نیمه عمر رادیوایزوتوپ جیوه 194- برابر با 444 سال و جیوه 203- برابر با 46,612 روز است.

کاربردهای جیوه (Mercury)

بیشترین کاربرد فلز جیوه در تولید مواد شیمیایی صنعتی و تجهیزات شیمیایی برای دستگاه های مختلفی است که برقی و الکترونیکی هستند. در ساخت دماسنج هایی که در حرارت های بالا مورد استفاده قرار می گیرد، از جیوه استفاده می شود. یکی از مهمترین کاربردهای جیوه در دندان پزشکی و در ساخت ملغمه در پر کردن دندان هاست. در پزشکی همچنین در تولید واکسن ها به عنوان ماده نگهدارنده از جیوه استفاده می کنند. یکی از ترکیبات جیوه با نام مربرومین در بعضی از کشورها، نقش ضدعفونی کننده را دارد. در حال حاضر به دلیل سمی بودن جیوه، از مواد جایگزین در ساخت فشارسنج ها و دماسنج ها استفاده می کنند.

فرآیند سلول جیوه نمونه ای از کاربردهای دیگر جیوه است که سدیم در اطراف کاتد جیوه جمع می شود. در تولید لامپ های فلورسنت، تبلیغاتی و بخار جیوه نیز از جیوه به کار گرفته می شود. این عنصر یک یا دو ظرفیتی خیلی راحت با فلزاتی چون طلا و نقره تشکیل آلیاژ را می دهد که این ترکیبات ملغمه نامیده می شوند.

هشدار در کاربرد جیوه (Mercury)

چون جیوه به شدت سمی است در صورت خورده شدن، ضایعات مغزی و کبدی را ایجاد می کند. به دلیل همین ویژگی است که در ساخت دماسنج های پزشکی، امروزه از این عنصر استفاده نمی کنند. اگر از دماسنج های دارای جیوه در پزشکی استفاده می شود، باید توجه کرد که گاز گرفته نشود. جیوه ماده ای است که خیلی راحت می تواند توسط بافت های پوستی، تنفسی و گوارشی جذب شود. بیشترین اثرات سمیتی که جیوه دارد روی سیستم عصبی مرکزی بوده و روی لثه، دهان و دندان اثر بدی دارد. اگر افراد در مدت زمانی طولانی در مقابل جیوه قرار بگیرند، دچار آسیب های مغزی شده و حتی مرگ آن ها را سبب می شود.